(Kính nhớ các Thầy & Cô)
Ngày ấy (1961) trường bán công Nguyễn Duy Hiệu do thầy Hồ Đài làm hiệu trưởng, thầy Lê Văn Đa giám học. Ngôi trường trung học đệ nhất cấp đầu tiên ở thị trấn Vĩnh Điện, Điện Bàn, Quảng Nam. Như GSTS Trần Văn Thọ đã một lần tâm sự: “Nếu không có trường Nguyễn Duy Hiệu, thế hệ chúng tôi sẽ thất học, đa số con nhà nghèo không thể đi xuống Hội An hay ra Đà Nẵng trọ học…”.
Trường chỉ có bốn lớp Thất, Lục, Ngũ, Tứ nhưng đã quy tụ nhiều thầy cô có tấm lòng nhân hậu và mô phạm. Đến bây giờ mỗi lần nhắc đến, chúng tôi vẫn một lòng kính yêu và trân trọng: Thầy Nguyễn Phú Long (nhà thơ Hoàng Thị Bích Ni - Dịch giả Nguyễn Kim Phượng), thầy Phan Chánh Dinh (nhà thơ Phan Duy Nhân - Nguyễn Chính), cô Dương Thị Ngân Hà (Phu nhân thầy Phan Chánh Dinh) dạy văn, thầy Trần Văn Tường, thầy Võ Toàn Trung dạy toán lý hóa, thầy (nhạc sĩ) Lê Trọng Nguyễn dạy âm nhạc, cô Bích Ngọc dạy sử địa, thầy (nhà văn) Vương Thanh, sau này có thầy (nhà thơ) Hoàng Lộc…
Cuối năm làm bích báo, Nguyễn Chung (Nhà thơ Nguyễn Hàn Chung), Nguyễn Văn Diên, Nguyễn Đình Ký và tôi gom bài của các bạn, chọn bài, trang trí. Có mấy bạn “đạo” thơ văn. Dù lúc đó không biết của ai, nhưng rõ ràng không phải của học trò!
Cô Ngân Hà đọc bài thơ:“An Ký Chung Mầu Tá Dục Sinh – Châu Diên Diêu Dũng Tuyết, Hoa, Anh …” Cô bảo tôi làm thơ ghép tên các bạn hay quá! Tôi còn định cóp cả thơ Hàn Mặc Tử, Bích Khê… nhưng sợ cô biết, nên thôi.
Tôi thích thơ Bích Khê, Đinh Hùng, Hàn Mặc Tử, Vũ Hoàng Chương…Trong thời gian này, thầy cô khuyến khích đọc các tác phẩm của Tự Lực Văn Đoàn. Diên cho tôi mượn cuốn “Bên Dòng Sông Trẹm” của Dương Hà. Thầy Phan Chánh Dinh ra đề: Anh chị hãy viết tiếp truyện “Anh phải sống” của Khái Hưng. Tôi bê nguyên cả đoạn kết vào bài văn. Tôi cho Cái Nhớn đi theo dòng nước lũ sông Hồng:“… Mưa vẫn to gió vẫn lớn, mọi người âm thầm rảo bước để tiễn đưa Cái Nhớn về nơi an nghỉ… nghìn đời!“ Thầy Phan Chánh Dinh lấy bút đỏ khoanh tròn!
Trưa học về, đạp xe qua tiệm sách Thời Nay, bên kia cầu Vĩnh Điện. Mua giấy pơ-luya hồng, mượn thơ Hàn Mặc Tử viết lưu bút cho bạn gái :
“Chữa gặp nhau mà đã biệt ly
Hồn anh theo dõi bóng em đi
Hồn anh sẽ nhập trong luồng gió
Lưu luyến bên em chẳng nói gì…”
Ai cũng nói tôi có khiếu văn chương!
Ngày ấy tôi mới vào đầu cấp, trường trung học bán công Nguyễn Duy Hiệu bên con sông Vĩnh Điện hiền hoà. Thầy Phan Chánh Dinh (Nhà thơ Phan Duy Nhân) trích giảng bài học đầu tiên :
“…Này gã trai tơ, sách chật năm ngăn, mộng ứ rương hòm, tôi xin giao lại cái giang sơn thơ mộng cho người. Mà gọi làm chi khác tình vậy nhỉ! Ở trong tuổi đẹp, chúng ta để là bầu bạn: giang sơn tuổi nhỏ, này anh giao lại cho em.
Hai tay em đang đầy hoa lộc của đời, những hoa lộc phong một lớp sương mờ, như một trái quà phong màng giấy xanh. Em mở ra cho trân trọng! Em có mười sáu tuổi chỉ một lần, em không có đến hai lần cái tuổi hai mươi, em chẳng bao giờ có lại tuổi mười tám. Em chỉ có một tuổi vui, em sẽ có một trăm năm buồn; tất cả đều tùy em đó, xấu đẹp ở tại lòng em. (Xuân Diệu – Giao lại)
Quê tôi nghèo, đa số đi học chân không dép, chạy vội về nhà sau giờ tan học. Con trâu, cái cuốc, cái liềm chờ sẵn trong sân. Chỉ có ông Giang Nam mới nghĩ “Ai bảo chăn trâu là khổ”. Mùa đông rét mướt, chiếc tơi lá không che đủ hai tay, học về ngang qua mả ông Nghè Trần Quý Cáp thuận tay hái rau dại gánh về cho mẹ nuôi heo.
Không ai giao lại tuổi thơ tôi. Tiếng ùng oàng từ Bà Nà, núi Chúa vọng về, dòng sông Vĩnh Điện đục ngầu, những thân người bị trói ké, úp mặt trôi theo dòng sông ra biển.
Tuổi thơ tôi, nhiều bạn tôi vắng dần, ra đi khi chưa đủ lớn, rồi đi mãi không về.
“Ông tha mà bà chẳng tha, hành cho cái lụt hăm ba tháng mười”. Bão Hagupit tàn phá gãy đổ cây đa đầu làng, xiêu vẹo nhà tranh vách đất, chưa kịp chống lại, trận lụt năm Giáp Thìn 1964 cuốn phăng đi. Con sáo yêu thương chết cóng tự lúc nào, đưa hai chân co quắp lên trời. Tuổi thơ tôi trôi theo dòng lũ dữ.
Không ai giao lại tuổi thơ tôi, chênh vênh giữa hai bờ…
Rồi một ngày, con đường nhựa quê tôi bị băm nát, nham nhở. Những buổi chiều ngóng về như xa xôi ngàn dặm. Chỉ còn được nhìn theo những áng mây bay. Nhà tôi đâu có “khuất bóng hoàng hôn” mà nghe chừng như “trên sông khói sóng cho buồn lòng ai”.
Lễ Phật đản 1963, chùa Hạ Nông không một bóng cờ. Bác tôi chiều chiều vẫn tụng kinh cầu an, tiếng chuông chùa vọng cõi thinh không.
Thầy Phan Chánh Dinh (Phan Duy Nhân) dạy bài cuối cùng, bài thơ: “Nhà tôi” của Yên Thao.
Tôi đứng bên này sông
Bên kia vùng giặc đóng
Làng tôi đấy, sạm đen màu tiết đọng
Tre, cau buồn rũ ướt mưa sương
Màu trắng vôi lôm lốp mấy khung tường
Nếp đình xưa người hỡi, đau gì không ?
Giữa năm đệ Ngũ (1964-1965) đang hăng say học tập, lần đầu tiên tôi được xếp hạng cao trong lớp, nhưng lớp chỉ còn hơn ba mấy đứa nhập chung cả Pháp lẫn Anh văn.
………
Ngày về thăm lại trường xưa, tôi lặng người nhìn dòng sông Vĩnh Điện lững lờ trôi, áng mây chìm nổi ẩn hiện bóng dáng tuổi thơ và bạn bè tôi dưới mái trường trung học Nguyễn Duy Hiệu ngày nào.
Vĩnh Điện, chính nơi này. Nhiều nhà thơ, nhạc sĩ nổi tiếng một thời như nhạc sĩ Lê Trọng Nguyễn, La Hối, nhà thơ Luân Hoán (Luân Hoán), Hoàng Lộc, Phan Duy Nhân, Vương Thanh, Đynh Trầm Ca, Vũ Hữu Định, Đoàn Huy Giao, Nguyễn Hàn Chung… đã từng được sinh ra, đến dạy học hoặc là điểm dừng chân sáng tác của hàng chục người cầm bút lúc mười tám, đôi mươi đã có tác phẩm đăng trên các tạp chí văn nghệ nổi tiếng của Sài gòn như Văn, Sáng Tạo, Văn học, Đối Diện, Khởi Hành, Ý Thức...
Những người tôi kính yêu, "Những người muôn năm cũ, hồn ở đâu bây giờ...?"
Thôn Bồng Lai, làng La Qua (Điện Minh, Điện Bàn), nơi có dòng họ Nguyễn Nho tài hoa: Các nhà thơ Nguyễn Nho Sa Mạc (Nguyễn Nho Bửu 1944-1964), Nguyễn Nho Nhượn, Nguyễn Nho Khiêm…
………….
(Trích Truyện-Ký)
Nguyễn Châu
Ảnh trường Nguyễn Duy Hiệu: Nguyễn Minh Châu (Minh Chau Nguyen)
H2: Thầy Phan Chánh Dinh (nhà thơ Phan Duy Nhân)
H3: Cô Dương Thị Ngân Hà (Phu nhân thầy Phan Chánh Dinh)
H5: Thầy Nguyễn Phú Long (nhà thơ Hoàng Thị Bích Ni - Dịch giả Nguyễn Kim Phượng)
