THẨM ĐỊNH

    “- Ông An điên rồi! Thì đó, sáng tinh mơ ổng mặc độc cái quần đùi, cúi đầu đi rảo khắp xóm, miệng lẩm nhẩm…”

     Ông An là bậc trí giả, đáng kính. Ông nghiêm nghị, đôi mục kỉnh và cuốn sách luôn trên tay là hình ảnh thường ngày, dưới mắt mọi người. Ra khỏi nhà với bộ veston, cà-vạt, ngẫng cao đầu. Tiếng ừ trong cổ họng, khi có ai cúi đầu chào hỏi. Con người khó thay đổi thói quen, khi đã thành nếp. Vậy mà ông… điên!

     Ông An mới qua tuổi sáu mươi. Ông phụ trách trung tâm nghiên cứu tâm lý xã hội. Mọi người kính nể sự thông tuệ của ông, dù ông hơi lạnh lùng. Ông ít khi tỏ ra xúc động bất cứ chuyện gì. Sự chế ngự cảm xúc là bản lĩnh của người đáng trọng như ông.

     Ông chỉ than thở với bà: Tâm lý xã hội bây giờ khó hiểu quá. Họ hay đặt ngược vấn đề: Thấu tình đạt lý thay cho thấu lý đạt tình. Họ xây dựng pháp chế theo lợi ích thống trị. Gia giảm, uốn éo tùy theo cảm hứng của người cầm cân, nẩy mực. Sự nghịch lý đầy rẩy trong xã hội làm lòng người điên đảo. Không thể phán đoán tâm lý xã hội theo logic của cội nguồn, truyền thống đạo đức Á Đông.

     Ông An đôi lúc giật mình, những hiện tượng kỳ dị, những tư duy lạ lùng được ca tụng, được hàng ngàn bàn tay vỗ theo phản xạ. Không hề theo lý trí.

     Đêm về, trong căn phòng yên ắng riêng tư, ông ngồi trầm ngâm như thiền, nhưng không thể nhập định, nên lòng ông không thanh thoát.

     Nhìn sao mai lấp lánh trên nền trời xanh trong thăm thẳm. Ông mở cửa bước ra ngoài. Tiếng chuông sớm nhà thờ ngân nga vang vọng thinh không. Ông cúi đầu lầm lũi bước như mộng du.

     Ông An chắp tay sau đít, lững thững vòng quanh phòng khách của con ông. Nhờ ơn tổ tông, anh Trung thành đạt trên quan trường rất sớm. Mới gần năm mươi, anh đã được phân công phụ trách cả hệ thống tư tưởng văn hóa tỉnh nhà.

     Tính ông kiệm lời, nên không ai biết ông nghĩ gì. Ông càng ít phát biểu, người ta càng đánh giá ông khiêm tốn, không tranh giành quyền lực. Nhưng thật ra ông quan niệm: Há miệng mắc quai. Ông còn lạ gì đồng liêu của ông. Dòm ngó, rình rập, chia bè kết phái. Trù dập thẳng tay những kẻ không cùng cánh hẩu.

     Ông về hưu gần hai năm nay. Có người mời ông làm giám đốc trung tâm nghiên cứu văn hóa và học thuật, nhưng ông từ chối.

     Phòng khách được thiết kế như thư viện. Ngoài bộ salon sang trọng, bàn làm việc, phần không gian còn lại là các tủ sách cao gần đụng trần. Khoảng trống trên tường treo đầy các tác phẩm hội họa của nhiều họa sĩ, trường phái khác nhau.

     Ông An lướt qua tủ sách trang trọng nhất, gáy mạ vàng: tuyển tập, triết, văn học nước ngoài từ Á sang Âu, nghiên cứu tôn giáo, tử vi…

     Ông định mở cửa kính, nhưng đã khóa. Những cuốn sách bị nêm chặt, hình như đã được an vị từ khi được xếp vào.

     Tủ bên cạnh vô số tập thơ của nhiều tác giả, được chồng lên nhau. Ông vói tay lấy tuyển tập thơ dày cộm, của nhà thơ ông chưa hề nghe danh. Lật trang mục lục, con số 900 làm ông giật mình. Chữ nghĩa từ đâu mà dồi dào. Lọc hết chữ ra có thể cân vài ký chứ chẳng chơi! Ông chép miệng, trả về chỗ cũ.

     Ông tìm trong tủ sách văn học. Một số tác giả ông yêu thích một thời, nằm rải rác, chen lẫn với các tác giả đương đại. Ông không hề thấy tác phẩm xưa, đã được trích trong sách giáo khoa, thời ông đi học. 

     Nhìn cách bày biện, ông An cũng khẳng định, con trai ông chưa hề đọc qua một cuốn sách nào. Nhưng rồi ông lại nghĩ: Với nguồn tri thức ngồn ngộn thế kia, nếu đọc hết lấy thì giờ đâu để họp hành và làm việc?

     Ông ngồi thừ người, ngả đầu vào thành ghế. Ông nghĩ, có lẽ trong sự quản lý của anh Trung, chỉ cần thẩm định theo ý nghĩ của riêng anh. Như vậy cũng đủ phát triển và may mắn cho nền văn hóa nước nhà?